Dit artikel is samen met Jaap Bloem geschreven.

Momenteel zijn er twee grote discussies gaande ten aanzien van het Project X-“feest” in het Groningse Haren. Eerst de vraag wie uiteindelijk verantwoordelijk is? De inmiddels 16-jarige Merthe? Misschien de voetbalhooligans van onder meer FC Groningen, FC Twente, FC Utrecht en Cambuur? Is het Rob Bats, wiens burgervaderlijke kop moet rollen? Is het de schuld van de sociale media? Of hebben om te beginnen de traditionele media de hype rondom het feestje willens en wetens tot ongekende hoogte aangewakkerd? Daarnaast duikt voortdurend de vraag op of de feestaankondiging misschien helemaal niet eens zo uit de hand had hoeven lopen. Het zijn twee voor de hand liggende vragen, die de moeite waard zijn om eens goed naar te kijken.

Vraag 1: Wie heeft het gedaan?

Demissionair minister Opstelten van Veiligheid en Justitie heeft in het Radio 1 Journaal van jongstleden zaterdag de Harense rellen scherp veroordeeld. De daders moeten zo snel mogelijk worden opgepakt conform het lik-op-stukbeleid. Ook vindt hij dat de rol van Facebook nader onderzocht moeten worden. Dit oordeel van Opstelten was het startschot voor een brede discussie over wie nu uiteindelijk verantwoordelijk is voor alle ellende, wie er voor de schade moet opdraaien en welke rollen de diverse partijen in dit drama hebben gespeeld.

Uit een brief die de vader van Merthe op 14 september 2012 aan diverse buurtbewoners schreef, blijkt dat op vrijdag 7 september het meisje via Facebook een uitnodiging voor haar Sweet Little 16-partijtje naar een groepje vrienden verstuurde, maar die per ongeluk op “publiek” had gezet. “Vervolgens is een vriend van een vriend ermee vandoor gegaan en heeft 500 vrienden uitgenodigd. Nog diezelfde vrijdag hebben wij de uitnodiging van Internet gehaald maar toen was het kwaad al geschied.”

Onder de naam “Project X Haren” ging de feestuitnodiging een eigen leven leiden. Duizenden mensen werden via Facebook, Twitter en blogs geattendeerd op het feest en accepteerden de invitatie. Er werden filmpjes op YouTube gepubliceerd en ook werd er geflyerd op diverse plekken in Groningen.

Op 16 september kregen de traditionele media lucht van het op handen zijnde feest. Het artikel “Paniek in dorp: Meisje zet verjaardagsparty op Facebook” op Joop.nl toonde de brief van de vader. Daarin schreef papa nog “Voorlopig zijn we van mening dat extra publiciteit het proces eerder versterkt dan dempt.”, maar dat was toen al een gepasseerd station. Openlijk was het ouderlijk huis aan de Harense Stationsweg ten prooi gevallen aan een mediahype. Vanaf 18 september volgden eerst Trouw, toen Spits, en daarna iedereen. Met als absoluut dieptepunt de oproep van Radio 3FM op vrijdag 21 september om met zijn allen massaal naar Haren af te reizen.

Thomas Boeschoten heeft voor de website Tweetonderzoek.nl alle tweets geanalyseerd. In bovenstaand filmpje is te zien hoe snel de buzz op Twitter zich verspreidde. Verbazingwekkend is ook, dat de tweet van een relatief onbekende Twitteraar, Jonathan van Noorloos, zo’n enorme impact heeft.  Noorloos zegt hierover zelf in een tweetconversatie met Boeschoten: “ja oke ik snap je punt. Social media, alles kan tegenwoordig.”

De bovenstaande grafiek heeftis Boeschoten met behulp van de website Topsy.com gemaakt. Hij haalt er het volgende uit: “Opvallend om te zien dat #ProjectX Haren eigenlijk pas op donderdag echt begon te leven op Twitter. Daarvoor… amper!” “Misschien laat dat wel zien hoe groot rol van de traditionele media was om #projectX echt “mainstream” te maken. Twitter volgde later pas!”

Verder onderzoek naar de rol van sociale en de traditionele media levert de volgende inzichten op. Via Finchline heeft Olga Kruidhof van SocialMatters.nl de onderstaande grafiek achterhaald. Voor de duidelijkheid: de linker grafiek toont social media (exclusief Twitter) waar fora en Facebook onder meer onder vallen. De rechter grafiek laat zien hoe het nieuws over het feest zich door de tijd heen heeft verspreid. Ook hier ontstond de echte schokgolf op social media pas na 20 september, toen de traditionele media (tv en radio) al enkele dagen aandacht aan het onderwerp hadden besteed.

Het is zoals ik eerder in het artikel “The Day After: De Slag om Haren” al zei: “De sociale media waren verantwoordelijk voor de virale verspreiding van het nieuws, de traditionele media legden op hun beurt een vergrootglas op het nieuws.” De impact van traditionele media is dus vele malen groter dan die van sociale media. Of zoals Dominee Gremdaat op YouTube verkondigt: “De media gooien in zo’n situatie wel degelijk olie op het vuur.”

Een belangrijke kanttekening is dat niet de tools verantwoordelijk zijn voor de rellen in Haren, maar de mensen die ze gebruiken: Don’t shoot the messenger! Afgelopen zondag noemde de Duitse minister Ilse Aigner van Consumentenbescherming Facebook nog medeschuldig, omdat het bedrijf weigert haar haar privacy-instellingen te verbeteren. Dit is echt complete onzin. Niet verwonderlijk dat een woordvoerster van Facebook Nederland als volgt reageerde: “Het is helemaal niet moeilijk om via privacy-instellingen te bepalen voor wie een bericht bedoeld is. Daar kunnen gebruikers best zelf op letten.”

Vraag 2: Had het uit de hand lopen voorkomen kunnen worden?

Eén antwoord hierop lezen we op het weblog Zapruder: “Gewoon proberen al die mensen vrolijk en gezellig opvangen, naar een leuk feestterreintje leiden en lauw waterig festival bier schenken. Goedkoop, cheesy bandje erbij. Niet heel streng zijn op kleine overtredingen. Et voila: groot feest, niets aan de hand. ‘Het verjaardagsfeestje van Mirre’. Of ‘Marretje’, of hoe heet dat arme Harense hockeymeisje dat nu denkt dat het haar schuld is’. Even hossend met z’n allen lang zal ze leven zingen, op het podium je ‘fans’ toejuichen. Iedereen blij, super PR, een gedenkwaardige dag waar we allemaal trots op hadden kunnen zijn.”

Ach ja, de Romeinse dichter Juvenalis had het al over “panem et circenses” ofwel “brood en spelen”. Het was de manier waarop de Romeinse autoriteiten destijds de gunst van het volk probeerden te winnen. Bevredig de eenvoudige behoeften van het volk door ze eten en vermaak te geven.

Achteraf is het makkelijk praten. Had het wel laten doorgaan van het in alle onschuld aangekondigde feest de ongeregeldheden kunnen voorkomen? De Harense burgervader Rob Bats heeft in een persconferentie gemeld, dat hij hier serieus naar heft gekeken, maar dat de organisatie te veel risico’s met zich meebracht. Daar is ook best wat voor te zeggen. Want wat als er op een afgelegen voetbalveld duizenden mensen waren gaan feesten en daar de bom was gebarsten? En hoe zit het met de precedentwerking van je een feest laten afdwingen om ongeldige redenen?

Punt is natuurlijk wel dat de opkomst volledig is onderschat. De autoriteiten lieten weten, dat ze slechts 10% opkomst verwachten. Dat is alsnog 3000 man en gewoon te veel voor zo’n klein dorp om even zonder noemenswaardige voorbereiding onder controle te kunnen houden. Ook bij de verwijdering van de naambordjes, opdat de feestgangers de bewuste straat niet zouden kunnen vinden, moeten vraagtekens met uitroeptekens gezet worden. Hoe naïef kun je zijn? De huidige generatie is vergroeid met de smartphone en weet met de een of andere app in no time elke locatie te vinden. Zeker met sensatiebelustheid in de zin.

Conclusie

Wie de film Project X gezien heeft – uit maart 2012 nota bene – wist van te voren hoe het feest in Haren zou eindigen. Soortgelijke pogingen om het Project X-scenario daadwerkelijk leven in te blazen hadden in het buitenland al een identiek beeld opgeleverd: complete chaos, waarbij zelfs een dode viel. De NRC schreef: “Media, bestuurders, relschoppers en meelopers – allen hebben zij een aandeel gehad in de Slag bij Haren. Niemand stond erboven, niemand regisseerde het groepsproces. En dat terwijl het feest geïnspireerd is door een film met een helder script en allesbehalve een happy end. Wat Haren overkwam, kan morgen weer gebeuren.”

Gelukkig bleef het in Haren bij een paar zwaargewonden en miljoenen schade, waarna in verschillende andere Nederlandse steden vergelijkbare Project X-feesten werden aangekondigd. Ongehoord vond De Volkskrant in het artikel “politieleiding heeft gefaald”: “Bronnen binnen het korps verklaarden gisteren dat er reeds drie weken geleden serieuze aanwijzingen waren dat de zaak zou escaleren. […] Volgens Gerrit van de Kamp, voorzitter van politiebond ACP, hadden de toegangswegen naar Haren veel eerder afgesloten moeten worden.”

Hoe het allemaal ook zij, Haren heeft moeten bloeden voor een zware onderschatting van een gecombineerde mediahype: traditionele en sociale media die elkaar versterkten. Terwijl het scenario duidelijk was, maar men was Hoek van Holland kennelijk alweer vergeten. Gerrit van der Kamp sprak misschien nog wel de meest duidelijke woorden. Haren heeft één station en er loopt één snelweg langs. Hoe moeilijk had het kunnen zijn om daar en ook bij de Rijksstraatweg effectief te patrouilleren, mensen rechtsomkeert te sturen en wie zich enigszins als raddraaier manifesteerde onmiddellijk een verplichte gratis slaapplaats aan te bieden met een duidelijk gerechtelijk staartje. Lering zonder vermaak; en een voorbeeld voor iedereen! Op een dorpsguerrilla had dit feestje echt niet hoeven uitdraaien.

Be Sociable, Share!

•