Dit artikel is samen Thomas van Manen geschreven.

Het recht om met rust gelaten te worden

De Amerikaanse rechter Thomas Cooley maakte zich in het jaar 1888 sterk voor het recht dat niemand fysiek lastig gevallen of bedreigd mag worden. Hij omschreef dit recht als volgt: “The right to one’s person may be said to be a right of complete immunity: to be let alone.”

Het laatste zinsdeel “to be let alone” gebruikten de juristen Louis Brandeis en Samuel Warren later in een geheel andere context in het baanbrekende artikel “The Right to Privacy” voor de Harvard Law Review in 1890. Aanleiding voor hun artikel was de bruiloft van Warren’s dochter. De kranten destijds deden uitvoerig verslag van haar huwelijk, hetgeen volgens Warren geen nieuws was, maar pure roddel die het algemeen belang totaal niet dienden. “Instantaneous photographs and newspaper enterprise have invaded the sacred precincts of private and domestic life; and numerous mechanical devices threaten to make good the prediction that ‘what is whispered in the closet shall be proclaimed from the house-tops.’”

Privacy is het recht om met rust gelaten te worden. Privacy is ook een vloeibaar begrip. Met iedere nieuwe technologie wordt het begrip als het ware “opgerekt”. Brandeis en Warren probeerden met hun artikel duidelijk te maken dat er grenzen zijn aan hetgeen er over iemands leven naar buiten wordt gebracht. Nieuwe technologiëen geven nieuwe mogelijkheden om iemands leven onder een vergrootglas te leggen. Dit betekent echter niet dat het een vrijbrief is om iemand’s privé-sfeer ongewild te exploiteren.

Privacy is dood

In een interview met Marshall Kirkpatrick voor de website ReadWriteWeb liet Facebook CEO Mark Zuckerberg weten dat de privégegevens van haar gebruikers de kern is waaromheen Facebook is gebouwd: “[Privacy] is the vector around which Facebook operates.” Twee jaar later, in 2010, liet Zuckerberg zich in een interview met TechCrunch oprichter Michael Arrington ontvallen dat privacy “dood” is: “People have really gotten comfortable not only sharing more information and different kinds, but more openly and with more people. That social norm is just something that has evolved over time.” Het leverde Zuckerberg destijds veel commentaar op.

Het is niet vreemd dat Zuckerberg zo denkt. In het recente artikel “What Facebook Knows” beschrijft Tom Simonite dat Facebook boven op een gouden berg aan data zit. Volgens Simonite moet Facebook alleen nog een manier vinden om alle mogelijke inzichten die ze kunnen verkrijgen uit deze overvloed aan data te verkopen: “One potential use of Facebook’s data storehouse would be to sell insights mined from it. Such information could be the basis for any kind of business. Assuming Facebook can do this without upsetting users and regulators, it could be lucrative.”

Passief wordt actief

De “1% rule” leert ons dat slechts 1% van de internet populatie verantwoordelijk is voor het produceren van content en dat de overige 99% deze content slechts consumeert. Deze laatste groep wordt ook wel de “lurkers” genoemd.  Hier gaat echter verandering in komen. Steeds meer online sociale platformen zoals Facebook, Path en recentelijk ook Quora maken inzichtelijk wie wat gelezen, gehoord of gezien heeft. In het artikel “Saying Goodbye to Online Lurking” beschrijft Liz Gannes deze in haar ogen onvermijdelijke trend: “Passive becomes active. Lean back becomes lean forward. Stalking becomes, well, showing you’re interested in someone. […]The larger forces driving toward more online accountability are everywhere.”

Het Digitale Panopticon

De wereld volgens Google en Facebook doet sterk denken aan het panopticon, een architectonisch principe beschreven door de Engelse verlichtingsfilosoof Jeremy Bentham in 1791. Het panopticon maakt het mogelijk groepen te controleren, te disciplineren te bewaken, bestuderen, vergelijken en te verbeteren. Het gebouw bestaat uit een toren met daarrond een ringen van cellen. Die hebben twee ramen: één naar buiten en één naar de toren toe. Eén opzichter in de toren volstaat om elke bewoner te bewaken, te kennen en te beheersen. We hoeven niet ver te zoeken voor de vergelijking met Facebook: door het raam naar buiten voeden wij Facebook met de data waarop het platform draait, door het raam naar binnen beheert Facebook onze digitale dataschaduw en zonder dat wij de controle hebben over het gebruik en exploitatie ervan.

“Visibility is a trap”, schreef de Franse filosoof Michel Foucalt. Hij refereerde hiermee naar het panoptisme als een metafoor om de disciplinering duidelijk te maken. De disciplinering is een machtstype dat zich in de 17de en 18de eeuw manifesteert. Op het sociale web is de uitspraak van Foucalt nog altijd even relevant. Onze zichtbaarheid (data) is een valstrik. We geven onze data af aan willekeurige webplatformen: “it you are not paying for the service, you are the product”. Dit punt wordt ook door Andrew Keen aangestipt in zijn boek Digital Vertigo:

“Today as the web evolves from a platform for impersonal data into an Internet of people, Bentham’s industrial Inspection-House has reappeared with a chilling digital twist. What we once saw as a prison is now considered as a playground; what we considered pain is today viewed as pleasure.”

De playground waar Keen aan refereert is het veld van digitale media waarmee we spelen met content, bouwen aan onze online identiteit: leven in het digitale panopticon is voor velen geen straf, maar juist een groot plezier. Dit is tegelijktijdig misschien wel de grootste uitdaging voor elke voorvechter van privacy. Wat als de crux van het privacy-probleem schuilt in normalisering: dat de massa het niet meer als een probleem ziet zoals Zuckerberg opmerkt. De vraag is echter of men zich niet slechts conformeert aan de disciplinering, in het licht van Foucalt, van de machtsinstituties van dit decennium: Facebook en Google.

De tweesprong voor digitale indentiteit

Christopher Poole is de oprichter van het messageboard 4chan, een digitale broedplaats voor memes. Op maandag 17 oktober 2011 gaf Poole een speech tijdens de Web 2.0 Summit in San Francisco. Hij had hier opvallend harde woorden over Google en Facebook. “We all have multiple identities. And that is not something that is abnormal. It is just a part of being human. Identity is prismatic. There are many lenses through which people view you. We are all multifaceted people. Google and Facebook would have you believe that you are a mirror. There is one reflection that you have. […] But in fact we are more like diamonds. You can look at people from any angle and you can see something totally different and yet they are still the same.”

Volgens Poole zijn we nu op een tweesprong terecht gekomen, waarbij we een keuze moeten maken over hoe we willen omgaan met onze online identiteit. Kiezen we voor het pad dat Facebook en Google voor ons hebben uitgestippeld, of kiezen we voor het pad van 4chan, van anonimiteit, het pad waarop nog niets vaststaat, een pad waar chaos overheerst? “What’s really at stake now is the ability to be creative and expressive on the internet. And I especially worry about young people. Part of growing up is finding out who you are, what you are passionate about, what you are interested in, being an idiot. Making mistakes.”

De presentatie die Poole geeft gaat over identiteit, over anonimiteit. En over creativiteit en expressiviteit op het internet. Over mens zijn. Als anonimiteit op het web niet meer bestaat, dan betekent dit volgens Poole de doodsteek voor creativiteit. En 4chan is voor moot de belichaming van creativiteit. Al de memes die in het leven geblazen worden op zijn imageboard zijn uitingen van gezamenlijk ontwikkelde kunst en dragen bij aan de ontwikkeling van de hedendaagse (digitale) (counter)cultuur.

Conclusie

In het artikel “Being Social Is About Being Private” schrijft Kyro Beshay dat …. : “A lot of services seem to subscribe to the belief that the value of a person’s interactions is directly proportional to the degree of transparency with which they share their lives. But much of the value in our dealings with others is found in the privacy of the many decisions we make. This privacy is as essential a component in successfully participating in society as openness and honesty; and if services don’t start understanding that, people will eventually push back.”

Als nieuwe Facebook gebruikers zich nu inschrijven voor de dienst is de default deelfunctionaliteit ingesteld op publiek. 4chan heeft geen registratie proces, laat staan dat het een vereiste is je echte naam te gebruiken. De fundamentele vraag die onder alle materie ligt is of privacy een ‘ethische default’ is. Is het antwoord ja, dan worden de muren van het panopticon geslecht en nemen de gebruikers de controle over hun eigen data, hun digitale schaduw. Is publiek de nieuwe ‘ethische default’, dan wordt het digitale panopticon concreter met een wezenlijk verschil: stenen muren zijn neutraal, de databases van platformen zoals Facebook niet.

Bronnen

Beshay, Kyro, “Being Social Is About Being Private”, 2012, http://kyrobeshay.com/post/28647196980/being-social-is-about-being-private

Keen, Andrew, “Digital Vertigo: How Today’s Online Social Revolution Is Dividing, Diminishing, and Disorienting Us”, Contsable & Robinson, 2012

Kirckpatrick, Marshall, “Facebook’s Zuckerberg Says The Age of Privacy is Over”, 2010, http://www.readwriteweb.com/archives/facebooks_zuckerberg_says_the_age_of_privacy_is_ov.php

Kirckpatrick, Marshall,  “Mark Zuckerberg on Data Portability: An Interview”, 2008, http://www.readwriteweb.com/archives/mark_zuckerberg_on_data_portab.php

Gannes, Liz, “Saying Goodbye to Online Lurking”, 2012, http://allthingsd.com/20120712/the-end-of-online-lurking/

Gannes, Liz, “A Further Blow to Online Lurking: Quora Will Now Publicly Show Who Has Read a Post”, 2012, http://allthingsd.com/20120801/quora-will-now-publicly-show-who-has-read-a-post/

Simonite, Tom, “What Facebook knows”, 2012, http://www.technologyreview.com/featured-story/428150/what-facebook-knows/

Foucault, Michel, “Discipline, Toezicht en Straf. De geboorte van de gevangenis”, Historische uitgeverij, Groningen, 1997