In de ochtend van vrijdag 18 mei werd het aandeel Facebook (FB) voor het eerst aan de Amerikaanse NASDAQ beurs genoteerd. De introductie van het aandeel werd door miljoenen mensen met argusogen gevolgd. Iedereen was nieuwsgierig naar hoeveel geld ‘s werelds grootste sociale netwerk nu werkelijk waard was. Al snel werd duidelijk dat het niet goed ging met het aandeel. Het aandeel daalde in korte tijd vier punten, van 42 dollar naar 38 dollar, de hoogte van de officiële introductiekoers. Om 11:49 uur gebeurde er iets vreemds. De koers van het aandeel stokte. Voor vijf minuten lang leek het aandeel stil te staan, om vervolgens weer naar boven te schieten.
Wat gebeurde er precies in die 300 seconden? Zo met het blote oog valt er niets te zien, maar wanneer je inzoomt op de beurskoers, vallen er wel degelijk verschillen waar te nemen. Grote hoeveelheden aandelen wisselden namelijk in milliseconden van eigenaar. Aan de ene kant van het spectrum kochten tussenpersonen die grote hoeveelheden aan om de prijs van het aandeel niet onder de introductiekoers te laten vallen. En aan de andere kant probeerden high frequency handelaren het aandeel met een marge van een paar dollarcent massaal te verkopen. Mensen kwamen hier niet aan te pas. Het waren de algoritmes van computerprogramma’s die het aan-en verkoopproces reguleerden.
Hoe algoritmen onze wereld vormen
In juli 2011 stond Kevin Slevin op het podium van TED. In een boeiend betoog waarschuwt hij de mensen in de zaal dat onze wereld steeds vaker wordt gecontroleerd door algoritmes. Overal nemen onzichtbare wiskundige formules het werk uit onze handen. Zo regelen ze bijvoorbeeld het stoplicht op de hoek van de straat, maar ook het internationale monetaire verkeer. Het probleem is echter dat we niet langer meer begrijpen wat we ooit zelf ontwikkeld hebben. Wat is de logica achter deze complexe formules is. Hoe grijpen de diverse algoritmes op elkaar in? En wat gebeurt er als het fout gaat? Wie lost wat op?
Het duurste boek ter wereld
Tijdens zijn presentatie vertelde Slevin het verhaal van de Amerikaanse bioloog Michael Eisen die via Amazon het boek “The Making of a Fly: The Genetics of Animal Design” wilde kopen. Tot Eisen’s grote verbazing kostte het boek $1.730.045,91. Een ongehoord hoge prijs voor een boek dat ingaat op de genetische ontwikkeling van een fruitvlieg. Eisen dacht dat hij te maken had met een hickup van Amazon en ververste de pagina. De prijs was was nu gestegen. Aan het eind van de volgende dag stond de teller zelfs op $3.536.675,57.
Ook hier waren algoritmes de boosdoener. Twee concurrende boekverkopers maakten gebruik van een programma om automatisch tegen elkaar op te bieden. Schijnbaar waren beide partijen vergeten om een plafond in hun biedingen te verwerken, want de prijzen rezen de pan uit. De teller stopte uiteindelijk op $23.698.655,93. Een mens eraan te pas komen, om de wedloop tussen de twee algoritmes te stoppen.
Flash Crash
Wereldwijd wordt inmiddels meer dan 70 procent van de aandelen verhandeld via algoritmes. De afhankelijkheid van deze complexe programma’s is groot. Het risico bestaat dat wanneer ergens een bitje omvalt, de hierop volgende chaos niet meer te overzien is en de beurs instort.
Op 6 mei 2010 vond bovenstaand scenario plaats. De Dow Jones stortte ineens in. In een mum van tijd verloor de index 9 procent van zijn waarde. Geld verdween als sneeuw voor de zon. Enkele minuten later veerde de beurs weer op en herstelde zich. Uit een vijf maanden durend onderzoek van de U.S. Securities and Exchange Commission (SEC) en de Commodity Futures Trading Commission (CFTC) blijkt dat high frequency trading de veroorzaker is van al het kwaad. De snelheid waarmee deze transacties plaatsvinden is voor een mens niet meer te bevatten, of zoals Kevin Slavin zegt: “It takes you 500,000 microseconds just to click a mouse. But if you’re a Wall Street algorithm and you’re five microseconds behind, you’re a loser.”
Bevroren in de tijd
Vier maanden voor de zogeheten Flash Crash plaats vond, waarschuwde Dennis Dick voor dit fenomeen. Een soortgelijk incident op de beursvloer had hem de ogen doen openen voor het risico dat algoritmes in zich herbergen: “The real cause may have been high frequency market making gone bad.”
Dick vergelijkt de status quo waarin algoritmes met elkaar vechten met een beroemde scene uit de science-fiction film Star Wars. In de film is te zien hoe het rebellenschip de Millennium Falcon gegrepen wordt door een trekstraal van de Death Star. Aan deze krachtige straal valt niet te ontsnappen. Het ruimtevaartuig is als het ware bevroren in de tijd.
In een filmpje op YouTube zoomt Dennis Dick op detailniveau in op de gebeurtenissen rondom het aandeel Facebook. In de 300 seconden waar het aandeel ogenschijnlijk lijkt stil te staan, toont Dick aan hoeveel aandelen er in werkelijkheid werden verhandeld door computers: “No human being can comprehend that action in the tape […] with that kind of volume it really is humans against the machines to a certain extent.”
Conclusie
Algoritmes helpen ons mensen op allerlei fronten. Vaak is het werk dat deze algoritmes verrichten onzichtbaar. Ze draaien ergens op de achtergrond en doen simpelweg hun ding. Wanneer een algoritme echter een fout maakt, zijn de gevolgen vaak niet meer te overzien. We begrijpen de computercode niet meer die we ooit zelf geschreven hebben. Kevin Slavin waarschuwt hiervoor aan het eind van zijn speech: “And the landscape was always made by this sort of weird, uneasy collaboration between nature and man. But now there’s this third co-evolutionary force: algorithms […] And we will have to understand those as nature, and in a way, they are.” We hebben een derde natuurkracht – algoritmes oftwel kunstmatige intelligentie – in het leven geroepen die we snel moeten leren begrijpen, anders storten we ons zelf in een afgrond.
Literatuur
Klöpping, Alexander, “Chaos door algoritmes”, NRC Next, 2011, http://www.nrcnext.nl/columnisten/2011/09/14/chaos-door-algoritmes/
Wilkes, Tommy en Laurence Fletcher, “The algorithmic arms race”, Reuters, 2012, http://www.reuters.com/article/2012/05/21/us-trading-blackbox-idUSBRE84K07320120521
Herrman, John, “How Facebook’s IPO Got Hijacked by Computers”, Buzzfeed, 2012, http://www.buzzfeed.com/jwherrman/how-facebooks-ipo-got-hijacked-by-computers
Overig
“HFT Tractor Beam in Facebook (FB)”, Dick Dennis, http://youtu.be/KrkH_WQxxEA
“Money en Speed: Inside the Black Box”, VPRO, http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2010-2011/the-future-of-finance/money-and-speed.html
“Quants: De alchemisten van Wall Street”, VPRO, http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2009-2010/Crisis-als-kans/quants-de-alchemisten-van-wall-street.html
